Fiński system edukacji uznawany jest za jeden z najlepszych na świecie. Zasady równości i powszechności nauczania, duża swoboda nauczycieli w kształtowaniu zajęć i program nastawiony na rozbudzenie kreatywności i praktycznych umiejętności wyróżniają go na tle innych systemów w Europie i na świecie. Czy ten kierunek warty jest naśladowania?

Finowie do szkoły idą dopiero w wieku 7 lat. Wysyłanie dzieci do szkół wcześniej nie jest zalecane przez psychologów. Dzieci w Finlandii uczą się w systemie 9 lat nauczania obowiązkowego podzielonego na dwa etapy - niższy (6 lat) i wyższy (3 lata). W ostatniej klasie uczą się 16-latkowie.

Po ukończeniu szkoły obowiązkowej uczniowie mają wybór: iść do szkoły średniej lub zawodowej, gdzie spędzą od 2 do 4 lat (zależy to od ich preferencji). Rok szkolny trwa 190 dni, od końca sierpnia do końca maja, mają więc dłuższe wakacje niż w większości krajów w Europie.

Edukacja dla wszystkich

Fiński system edukacji jest w olbrzymiej większości publiczny, a w nielicznych prywatnych placówkach czesne opłaca państwo. Wynika to z ideologii, jaką kieruje się państwo fińskie. Powszechna i dostępna dla wszystkich bezpłatna edukacja to jeden z filarów fińskiego systemu edukacji. Co ciekawe, nawet udzielanie korepetycji po szkole jest w Finlandii prawnie zakazane. Jeśli uczeń ma problemy, to nauczyciel powinien je zidentyfikować i pomóc przezwyciężyć ograniczenia. Fińska szkoła jest nakierowana na wyeliminowanie współzawodnictwa i znajdowanie zarówno silnych, jak i słabych stron ucznia. Od wczesnego dzieciństwa Finowie słyszą, że to normalne, że jedni są lepsi w jednej rzeczy, a inni w drugiej.

Nie ma mowy o tym, że jakieś dziecko jest wykluczone, ponieważ jego rodzice mają mniej pieniędzy. W fińskim systemie edukacji darmowe jest wszystko: podręczniki, zeszyty, przybory do pisania, a nawet wyjścia do teatrów, muzeów i na jednodniowe wycieczki. Także posiłki są w szkole wydawane każdemu dziecku za darmo. Mali Finowie wracają do domu sami, ponieważ chodzą do szkoły położonej najbliżej ich miejsca zamieszkania. Nie ma powodów, żeby rodzice wysyłali dziecko do innej szkoły. W fińskim systemie edukacji nie ma rankingów i szkół lepszych albo gorszych; Dąży się do tego, by we wszystkich panował podobny, wysoki poziom.

Rozbudzanie kreatywności

Zajęcia w fińskiej szkole mają z jednej strony na celu rozbudzeniu w uczniach kreatywności i umiejętności rozwiązywania zadań, a z drugiej nauczeniu ich praktycznych umiejętności przydatnych potem w życiu. Z tego powodu w szkole prowadzone są obowiązkowe zajęcia z tekstyliów, gdzie dzieci uczą się szyć i farbować tkaniny. W starszych klasach uczniowie zgłębiają tajniki gospodarstwa domowego: podają do stołu, gotują, robią wspólnie zakupy. Wiedza teoretyczna zgłębiana jest także poprzez obserwację zjawisk, np. poprzez wycieczkę do lasu, gdzie nauczyciel wskazuje różne odmiany drzew i roślin. Istnieje podział na przedmioty szkolne, ale realizowane są one w ramach tendencji do łączenia większych grup zagadnień. Przykładowo, uczniowie mogą uczyć się historii i języka szwedzkiego równocześnie, ponieważ Finlandia przez wiele lat pozostawała pod władaniem Szwecji (do dzisiaj jest tam wiele szwedzkojęzycznych obywateli). Takie łączenie zagadnień pozwala im lepiej zrozumieć świat. Nie dąży się też do przyswajania jak największej ilości informacji, ale raczej umiejętności znajdowania informacji i krytycznego myślenia, co jest kluczowe w dzisiejszym świecie.

Rola nauczyciela

Status społeczny nauczyciela w Finlandii jest zupełnie inny niż w Polsce i wielu innych krajach. Zawód ten jest w Finlandii bardzo prestiżowy - potrzeba wielu lat edukacji na trudnych studiach, żeby otrzymać pozwolenie na nauczanie, a już w trakcie drogi zawodowej wymagane jest ciągłe dokształcanie (minimum 2 godziny w tygodniu na samorozwój). Wiąże się to oczywiście z wysokimi zarobkami i ogólnym poczuciem spełnienia w tym zawodzie, co działa na korzyść także dzieci.

Z drugiej strony fińskie szkoły z zasady pozbawione są hierarchizacji. Nauczyciel ma być partnerem do rozmowy z dziećmi, a nie wyrocznią mówiącą im co mają robić. Uczniowie zwracają się do niego po imieniu. Nauczyciel ma prawo odpowiedzieć “nie wiem” na zadane przez nich pytanie, ale powinien wówczas zachęcić ich do wspólnego zgłębienia problemu i zastanowienia się, gdzie szukać informacji.

Podobna partnerska relacja występuje pomiędzy nauczycielem a systemem edukacji. Istnieją oczywiście pewne wytyczne i program do zrealizowania, ale nauczyciel ma bardzo dużą swobodę w kształtowaniu swojego programu i wymyślaniu zajęć. Nie istnieje instytucja inspektoratu szkolnego i dozoru nad pracą nauczyciela. Nie jest on jednak pozostawiony sam sobie: szkoła zawsze wyznacza pomocnika, który wdraża go przez pierwsze miesiące jego pracy w placówce. Na dalszych etapach zaś może on zawsze liczyć na kolegów i koleżanki z gremium nauczycielskiego, z którymi wspólnie opracowuje zajęcia i dzieli się doświadczeniami.